مزیت تولید الکل شیمیایی ؛ مواد اولیه صنعت شوینده ها
مدیرکل دفتر صنایع شیمیایی و پلیمری وزارت صمت گفت: با تولید داخل الکل شیمیایی که جایگزین مناسبی برای واردات ۵۰ هزار تن مواد اولیه صنعت شویندهها است، جلوی ارزبری ۷۰ تا ۸۰ میلیون دلار گرفته میشود.
پیش از میلاد مسیح مردم بین النهرین، فلات ایران، فنیقی ها، یونانیان و رومیها دریافتند که میتوان از ترکیب پیه و چربی حیوانات با خاکستر چوبهای مختلف، مادهای را برای کمک به تمیزی بیشتر استفاده کنند. اساس کشفیات آنها با چیزی که ما امروزه به عنوان صابونها و مواد شوینده میشناسیم تقریباً مشترک است.
در قرن ۱۹ میلادی تولید صنعتی صابون به عنوان نخستین ماده شوینده آغاز شد. در گذشته طبق مطالعات صورت گرفته، در مصر باستان لباسها را به کمک لگدکوب کردن در تشت آب شستشو میدادند اما بعدها با ساخت صابون جامد که آلودگیها را در خود حل میکرد، فرآیند شستشو راحتتر و موجب خاصیت تمیزکنندگی بیشتر شد.
در گذر زمان و با ساخت صابونهای مایع، رفته رفته صابونهای جامد کنار گذاشته شدند. امروزه تولید مواد شوینده شکل مدرنی به خود گرفته است و صنایع شیمیایی متناسب با نیاز مشتریان خود، انواع محصولات بهداشتی را تولید و عرضه میکنند.
نحوه عملکرد مواد شوینده به ساختار مولکولی (مجموعهای از اتمهای یک مادهٔ مشخص دارای فرمول شیمیایی) این مواد بستگی دارد. مولکول این مواد دارای دو قسمت آب دوست و چربی دوست (یا آب گریز) است. قسمت آبدوست که در انتهای مولکول مواد شوینده مانند سر نمکی صابون یا گروه سولفات و دیگر گروههای قطبی قرار دارد، در آب به صورت حلال است و به وسیله حلالهای آلی دفع میشود.
قسمت آب گریز یا چربی دوست مولکولهای صابون یا مواد شوینده سنتزی (سنتز به عملی درون گرا گفته میشود که طی آن یک ماده توسط واکنش شیمیایی از مواد اولیه ساخته میشود) یک هیدروکربن (مولکولهایی آلی که تنها از اتم دو عنصر کربن و هیدروژن به وجود آمدهاند) با زنجیره طولانی است که خاصیت دفع آب دارد به همین دلیل، این ذرات بین ذرات آب و چربی قرار میگیرند و با انحلال ذرات چربی و چرک در قسمت آب گریز، ذرات آلودگی از سطح جدا شده و به داخل آب کشیده میشوند.
مواد شوینده در دو نوع پودری و مایع سنتز میشوند که هر کدام خواص مخصوص به خود را دارند. برای مثال شویندههای پودری از قدرت بیشتری برخوردار هستند، حال آن که شویندههای مایع برای شستشوی ملایم برخی از پارچهها که جنس حساسی دارند، کاربرد دارد.
بخشی از مواد اصلی مورد نیاز صنعت شویندهها را الکل تشکیل می دهد که به الکلهای چرب و روغنها با پایه گیاهی و با پایه الکل شیمیایی تقسیم می شوند.
الکلها دستهای از ترکیبات آلی با گروهها هیدروکسیل (-OH) هستند. متانول (الکل چوب) سادترین الکل است که کاربرد زیادی به عنوان سوخت و حلال دارد. اتانول (الکل غلات) که با فرایند تخمیر تهیه میشود کاربرد فراوانی در صنایع بهداشتی، آرایشی و پزشکی دارد و عنوان یک سوخت دوستدار محیط در برخی از خودروهای دوگانه سوز به کار میرود. ایزوپروپیل الکل به عنوان ضدعفونی کننده پوست پیش از تزریق به کار میرود.
الکلهای چرب از لحاظ ظاهری مایعهای روغنی شکل هستند که در صورت خالص بودن فاقد رنگ هستند و در صورت وجود ناخالصی زرد رنگ هستند. از این ماده عنوان سوخت، پاک کننده به صورت عمده در صنایع غذایی، و علوم پزشکی، محصولات آرایشی وبهداشتی، داروسازی، صنایع نساجی، چرم سازی و…. به عنوان ماده تاثیر گذار سطحی در امولسیونها (مخلوطی از دو یا چند مایع که در یکدیگر حل نمیشوند) و ریز امولسیون ها، برای تشکیل پوشش و یا یک مخلوط یکنواخت مورد استفاده قرار می گیرند.
الکلهای چرب را از چربیها و روغنهای طبیعی به دست میآیند مانند: روغن نارگیل، روغن هسته نخل (روغن پالم) ، روغن کلزا، روغن کرچک و چربی نهنگ.
این الکل چرب که عمدتاً در مالزی با منشأ گیاهی تولید میشود، پس از ورود به ایران در پتروشیمی شازند اتوکسیله (ترکیبی که به آن مولکول اتیلن اکساید اضافه شده) میگردد. اتوکسیلاسیون باعث افزایش پایداری کف و بهبود سازگاری آن با پوست دست میگردد. پس از اتوکسیله کردن الکل چرب، این الکل وارد کارخانههای سولفوناسیون (یکی از فرآیندهای با ارزش در تهیه مواد مختلف از جمله ترکیبات فعال سطحی است) میگردد که تعداد انگشت شماری از آنها در داخل کشور وجود دارد.
بعد از مقدمه ای که درباره مواد اولیه صنعت شوینده ها ارائه شد؛ گفتنی است صنعت شویندهها وابستگی صددرصدی به مواد اولیهای وارداتی دارد و در حال حاضر در چند نوع مواد اولیه وارداتی این صنعت، هیچ تولیدکنندهای وجود ندارد.
بخشی از مواد اصلی مورد نیاز صنعت شویندهها با پایه الکلهای چرب و روغنها به دلیل دارا بودن پایه گیاهی از آسیای جنوب شرقی و معمولا از مالزی وارد کشور میشود، زیرا که ماهیت تولید این نوع از الکل در ایران وجود ندارد، اما پایه الکل شیمیایی که مواد اولیه آن در کشور موجود هست را میتوان با دریافت مجوزهای خاص از چند وزارتخانه در داخل کشور تولید کرد.
مشکل دیگری که در راه تولید پایه الکل شیمیایی مواد اولیه صنعت شویندهها در کشور این است که هنوز سرمایه گذاری در این بخش ورود نکرده و بر اساس برآوردهای کارشناسان حدود ۵۰ میلیون دلار برای تولید الکل شیمیایی که میتواند جایگزین مناسبی برای الکلهای وارداتی باشد، صورت نگرفته است.
آقای علی نقیب فعال صنعت شویندهها میگوید: با توجه به امکانات داخل و نیروهای متخصص، تولیدکنندگان علاوه بر تامین نیاز داخل میتوانند نیاز جمعیت ۳۰۰ میلیونی منطقه را نیز تامین کنند؛ کیفیت محصولات شوینده و بهداشتی ایرانی در مقایسه با کشورهای همسایه بالاتر و قابل رقابت با محصولات جهانی است.
وی افزود: امکان تولید انواع محصولات در کیفیت جهانی با استفاده از ظرفیت آزمایشگاههای داخلی وجود دارد.
آقای پیام شاه علی عضو هیئت مدیره انجمن صنایع شویندهها نیز گفت: ماده اولیه تولید الکل شیمیایی در کشور وجود دارد و در صورت اخذ مجوزهای لازم، توانایی بومی سازی ۱۰۰ درصدی این ماده را داریم که با وجود بالا بودن رقم سرمایه گذاری حدود ۵۰ میلیون دلار، جلوی ارزبری ۵۰ هزار تن الکل وارداتی را میگیرد.
بر اساس ماده ۴ قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی - مصوب ۱۳۹۸/۰۲/۱۵؛ وزارت صنعت، معدن و تجارت موظف است: از محل اعتبارات داخلی و با استفاده از سامانههای موجود، سامانه متمرکزی را جهت درج فهرست توانمندیهای محصولات داخلی ساماندهی کند.
آقای محسن صفدری مدیرکل دفتر صنایع شیمیایی و پلیمری وزارت صمت گفت: واحدهایی که توانایی فنی برای تولید الکل شیمیایی مورد نیاز صنایع شوینده را داشته باشند از این پس میتوانند برای دریافت مجوز و تخصیص تسهیلات بانکی به دفتر صنایع شیمیایی و پلیمری وزارت صمت مراجعه کنند.
وی افزود: سالانه ۷۰ تا ۸۰ میلیون دلار، نیاز به واردات این محصول و خروج ارز از کشور داریم و طبق برآوردهایی که برخی از شرکتهای تولیدی در نظر گرفته اند با حدود ۵۰ میلیون دلار سرمایه گذاری بتوان نیاز داخلی را به مواد اولیه وارداتی شوینده ها، برطرف کرد و حتی شاید بتوانیم صادرکننده هم باشیم.
گزارشی از مهدی محمدزاده خبرنگار تحریریه صنعت خبرگزاری صداوسیما